Versterking veerkracht van zorgverleners blijkt beter te werken bij herstel van overbelasting dan verminderen van zorgtaken.
Wat hebben mantelzorgers en thuiszorgmedewerkers gemeen? Deze groepen kampen met een verhoogd risico op uitval ten gevolge van overbelasting. Ze hebben het zwaar. Vaak heel zwaar.
Nederland telt meer dan vierhonderdduizend overbelaste mantelzorgers; tien procent van alle mantelzorgers. Het TNO rapport ‘Burn-out Oorzaken, gevolgen en risicogroepen’ laat een gestaag stijgende trend zien. Sinds 1997 tot 2021 is uitval door burn out onder alle Nederlandse werknemers tot 65 jaar van gemiddeld 10% is toegenomen tot 16%. Verpleegkundigen in de thuiszorg vallen binnen meerdere risico categorieën. Bij deze groep is uitval tgv burn out sinds 1997 zelfs verdubbeld: van 8% naar 16%.
Naar verwachting zal dit aantal de komende jaren alleen maar toenemen. Het aantal beschikbare mantelzorgers per kwetsbare oudere zal door de toenemende vergrijzing en ontgroening ook nog eens sterk afnemen. Daar waar er in 2015 voor iedere 85-plusser in potentie nog 15 mantelzorgers beschikbaar waren zullen dat er in 2040 nog geen zes meer zijn. (bron: RIVM).
Hoe komt dit? Aan de ene kant dragen verschillende externe factoren daar in grote mate aan bij, waaronder lange en onvoorspelbare werktijden, administratieve werklast en een slechte balans tussen werk en privé. Aan de andere kant spelen persoonlijkheidsfactoren een belangrijke rol. Bij beide groepen overstijgt de belasting hun belastbaarheid over langere tijd waardoor zij langdurig lijden ten gevolge van stress.
Deze stress ontstaat door een verstoorde balans tussen belasting en zijn of haar spankracht. Onder belasting worden hierbij alle verantwoordelijkheden verstaan die iemand draagt en alle activiteiten die zij of hij te doen heeft. Met spankracht wordt de capaciteit bedoeld die iemand heeft om psychische en lichamelijke lasten te dragen. De vraag is: wat kun je hieraan doen? Kun je er iets aan doen?
“If you’re going through hell, keep going.” is een beroemde uitspraak van Winston Churchill. Het betekent zoiets als dat wanneer je het heel erg zwaar hebt, je dan vooral wel moet doorgaan. Er zijn veel meer van dergelijke uitspraken “Val zeven keer en sta acht keer op” is de strekking van een Japans gezegde. Nelson Mandela schreef: “Beoordeel me niet op mijn succes, maar op hoe vaak ik gevallen ben en daarna weer opstond.”
Dergelijke uitspraken doen voorkomen alsof veerkracht iets is wat iedereen in principe zou moeten kunnen als je maar je best doet. Volharding en wilskracht tonen, daar gaat het om. En doe het vooral ook niet te zwaar, een beetje luchtig, vond Leonardo da Vinci: ‘I love those who can smile in trouble .. .’
Het is zeer onwaarschijnlijk dat onze verpleegkundigen en mantelzorgers iets aan deze uitspraken hebben. Want de overbelaste mantelzorgers en zorgmedewerkers zijn helemaal uitgeput. Toch blijkt er wel iets van deze uitspraken met onderzoek te worden ondersteund.
Inmiddels is veel bekend over het ontstaan van overbelasting. Overbelasting ontstaat als de belasting de veerkracht van mantelzorger of medewerker overstijgt. Een van de meest opvallende ontdekkingen die uit de literatuur op dit gebied blijkt is de constatering wat voor maatregelen in geval van overbelasting effect hebben.
Verminderen van zorgtaken draagt minder bij aan herstel dan versterking van de veerkracht van de betrokken zorgverlener. Die blijken over het algemeen zeer effectief. Wat voor maatregelen zijn dat?
Maatregelen om veerkracht te versterken omvatten de activiteiten en dingen die de mantelzorger tot dusver in haar of zijn leven hebben gevoed. Waarvan deze helemaal van bij komt; rustig wordt; even afstand neemt van de zorg voor de ander. Zoals zingen in een koor, het trainen met vrienden, muziek maken, lezen, naar de schouwburg gaan. Ook blijkt psychologische training zijn vruchten af te werpen.
Het versterken van iemands veerkracht blijkt in veel gevallen wel degelijk goed mogelijk. En dat is dan ook heel belangrijk voor de overbelaste mantelzorger omdat dergelijke activiteiten meestal al tijden op een heel laag pitje blijken staan. Het ligt voor de hand om activiteiten van deze aard een belangrijke plaats te geven in het herstel en het onderhouden van de veerkracht.
Veerkracht is een proces van aanpassen en ‘terugveren’ na een tegenslag; na een stressvolle situatie. Wie met succes een moeilijke periode verteert, kan daar uit leren en er later zijn voordeel mee doen. Veerkracht gaat over de moed en de kracht om je niet te laten ontmoedigen bij tegenspoed. Om zware gedachten niet de bovenhand te laten voeren, maar om door te gaan. “The oak fought the wind and was broken, the willow bent when it must and survived.” R. Jordan.